Projectoproep open voor kunstenaars en curatoren

Contextualisering van een werk in situ - ruiterstandbeeld van beschilderd plaaster van Leopold II in het Museum Kunst en Geschiedenis (Jubelpark - Brussel)

Projectoproep open voor kunstenaars en curatoren, met de steun van Belspo en Brussels Gewest.

Het in de context te plaatsen werk is een gipsen afgietsel van het originele ruiterstandbeeld van Leopold II ontworpen door Thomas Vinçotte (1850-1925). Het definitieve bronzen beeld werd geïnstalleerd, en staat nog steeds op het Troonplein in Brussel, en het andere werd overgebracht naar Mont Ngaliema in Kinshasa, DRC. Het gipsen beeld werd geschonken aan de Belgische Staat en de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis door vrienden van de beeldhouwer. Na zijn dood zamelden deze vrienden geld in om het gipsen beeld op te kopen van de weduwe van T.Vinçotte (waarschijnlijk om haar financieel te steunen). De enige voorwaarde van de schenkers was dat het werk "permanent tentoongesteld zou worden in de zalen van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in het Jubelpark". Op 15 november 1933 werd het standbeeld onthuld in aanwezigheid van koningin Elisabeth op de plek waar het nog nu steeds staat en uitkijkt over de Grote Narthex-zaal van het museum.

De oproep:

De Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis lanceren een projectoproep voor professionele kunstenaars en curatoren. Aangezien het ruiterstandbeeld deel uitmaakt van het erfgoed van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis mag het verkozen project geen onomkeerbare gevolgen hebben. De contextualisering/installatie is bedoeld voor de langere termijn, maar het museum verbindt zich er niet toe om het permanent te maken. Het voorgestelde concept kan inhouden dat het werk binnen het museum wordt verplaatst.

Een eerste selectie wordt gemaakt op basis van een CV en een schets of conceptueel voorstel. Kunstenaars wordt gevraagd een portfolio toe te voegen. Bij deze eerste selectie wordt gekeken naar het artistieke karakter (poëtische kracht, beleving), het museale karakter (respect voor erfgoed, integriteit van het werk en de ruimte) en de bezoekerservaring (het voorstel moet leesbaar zijn voor het museumpubliek). Daarnaast wordt ook rekening gehouden met de werkmethode en de haalbaarheid van het voorstel.

Een onafhankelijke jury zal maximaal vijf kunstenaars/curatoren selecteren die worden uitgenodigd om een gedetailleerd project in te dienen. In deze fase is een vergoeding van 1.500 euro (incl. btw) gereserveerd voor de kunstenaars/curatoren die niet zijn geselecteerd.

De geselecteerde kunstenaar/curator ontvangt een vergoeding van 9.000 euro (exclusief productiekosten). Voor productiekosten wordt een vergoeding van 12.500 euro uitgetrokken. In de gedetailleerde projectfase moeten deelnemers een productiebudget indienen, evenals aanvullende financieringsbronnen indien het productiebudget hoger is dan het basisbudget.

Publicatiedatum oproep: 30 juni 2023

De kandidaatstellingen moeten uiterlijk op 30 september 2023 worden ingediend, in pdf-formaat, per e-mail op het volgende adres: call_contextualisation_statue_LII@kmkg-mrah.be

Drie maanden na de bekendmaking van de shortlist zal om een gedetailleerd project worden gevraagd. Het werk moet in de herfst van 2024 worden geïnstalleerd.

Achtergrond:

Een werkgroep "Dekolonisatie van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest" heeft in 2021 aanbevelingen gedaan over koloniale standbeelden in de openbare ruimte en musea. Wat het ruiterstandbeeld van Leopold II betreft hebben de aanbevelingen enkel betrekking op het bronzen standbeeld op het Troonplein.

Consensus om het standbeeld te verwijderen of aan te passen ( met name vanwege de geografische ligging).

De werkgroep beveelt een gefaseerd proces aan:

Fase van sociale dialoog: standbeeld overdekt met een tijdelijke structuur om historische uitleg te geven en het interventieproces kenbaar te maken, vervolgens losgeschroefd en lege sokkel gebruikt voor theatrale of artistieke interventies.

Beslissingsfase: ofwel het beeld omsmelten en omvormen tot een gedenkteken ter ere van de slachtoffers van de kolonisatie (geciteerde kunstenaars: Sammy Baloji, Laura Nsengiyumva en Freddy Tsimba), ofwel het beeld verplaatsen (depot/magazijn) en een narratief ontwikkelen rond de vrijgekomen ruimte.

Let op: het rapport stelt dat "zelfs gieten (...) niet zal voorkomen dat de replica in het KMKG staat", maar dringt erop aan dat het in een context wordt geplaatst.

In 2021 voorzag het museum het standbeeld al van een verklarend opschrift :

Ruiterstandbeeld Leopold II

Thomas Vinçotte

(Borgerhout, 1850 – Schaarbeek, 1925). Ruiterstandbeeld Leopold II. 1925. Plaaster. Schenking van ‘een groep vrienden en bewonderaars van Thomas Vinçotte'

Het Jubelpark wordt in 1880 ingehuldigd ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van België. Tot iets voor de eeuwwisseling is het dé locatie voor grote tentoonstellingen en internationale evenementen. In 1889 worden deelcollecties van het Museum Kunst en Geschiedenis er ondergebracht en doorheen de jaren breidt het museum uit. Zo wordt dit gedeelte van het gebouw in de jaren 1920 in gebruik genomen.

Vrienden van de beeldhouwer Thomas Vinçotte verzamelen na zijn dood fondsen om dit originele gipsen standbeeld te schenken aan de Belgische Staat. Op 15 november 1933 wordt het beeld in aanwezigheid van koniging Elisabeth ingehuldigd. Daarmee betuigt men eer aan koning Leopold II (1835-1909) die een cruciale bijdrage had geleverd aan de urbanisatie en verfraaiing van Brussel. Het Jubelpark is daarvan een voorbeeld.

Deze ereplaats kan worden ervaren als een bijdrage aan de beeldvorming van Leopold II als groot heerser. Nochtans staat de vorst internationaal bekend voor zijn verantwoordelijkheid voor de gepleegde wandaden die ontelbare slachtoffers eisten in de Onafhankelijke Congostaat. De kritiek op dit regime leidde in 1908 tot de overdracht van de kolonie aan de Belgische Staat. Historici zijn het erover eens dat de wijze waarop Leopold II over Congo heerste, moet worden begrepen als ongebreidelde kapitalistische hebzucht, gekenmerkt door misdaad en ontmenselijking.

Het museum Kunst en Geschiedenis is een plaats van verwondering voor de schoonheid en begrip van het verleden. De verheerlijkende rol van dit ruiterstandbeeld kan onmogelijk verdedigd worden. Desalniettemin wordt beslist het beeld vooralsnog niet te verwijderen. De afschuw voor de verschrikkingen van het verleden is ook een leermeester voor het bevatten van het heden.

De tekst zal worden aangepast overeenkomstig de aanbevelingen van de werkgroep "Dekolonisatie van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest" en zal de volgende verhaalelementen belichten:

• de absolute macht van Leopold II over de onafhankelijke staat Congo ;
• de nauwe banden tussen de regering van Leopold II in Congo en het kapitalisme;
• de miljoenen slachtoffers
• de landroof ;
• economische uitbuiting;
• classificatie" en "rassenscheiding";
• de nabijheid van Matonge / de verschillende vormen van verzet en oppositie / stedenbouwkundige projecten / de markering van de Koninklijke wijk (deze voorstellen kunnen alleen betrekking hebben op het originele standbeeld op het Troonplein).

Het dossier dat aan deze oproep is toegevoegd, beschrijft de voorwaarden voor de creatie van het standbeeld en zijn dubbelganger in beschilderd gips (Archief 1 en Archief 2), evenals de aanbevelingen van de werkgroep "Dekolonisatie van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest".